Την πρώτη φορά που η Σοφία είδε έναν εφιάλτη, ήταν 3 χρονών. Ξύπνησε κλαίγοντας και φωνάζοντας τρομαγμένη «μαμά-ααααα», γιατί ένας ψαράς είχε μπει μέσα στο δωμάτιο της και είχε πιάσει ένα τεράστιο ψάρι στο αγκίστρι του, το οποίο είχε μεγάλα μάτια, ένα τεράστιο ανοιχτό στόμα και τραγουδούσε απειλητικά το “βγαίνει η βαρκούλα, βγαίνει η βαρκούλα του ψαρά..”. Πόση φαντασία μπορεί να έχει αυτό το κορίτσι ;;!

Αν και η ιστορία φαινόταν αρκετά διασκεδαστική σε εμάς, τους ενήλικες, η Σοφία ένιωθε μεγάλο φόβο και αυτό φαινόταν στο σώμα της. Είχε ξυπνήσει ιδρωμένη, η καρδιά της χτυπούσε δυνατά, τα μάτια της ήταν φοβισμένα και όταν εξιστορούσε την ιστορία έκλαιγε γοερά. Είναι πολύ σημαντικό σε αυτές τις περιπτώσεις να μην ελαχιστοποιούμε τον φόβο του παιδιού. Η φυσική αντίδραση του κάθε γονέα είναι να πει πως δεν έγινε τίποτα, πως ήταν απλά ένας εφιάλτης και ότι δεν χρειάζεται να φοβάται. Όμως, με αυτόν τον τρόπο, ακυρώνουμε τα συναισθήματα του φόβου που νιώθουν τα παιδιά σε αυτές τις πρωτόγνωρες για τα ίδια καταστάσεις.

Επομένως, τι πρέπει να κάνουμε; 

Οι γονείς πρέπει να τρέξουν κοντά στα παιδιά τους και να τα ηρεμήσουν, αποδεχόμενοι τον φόβο τους και να τους εξηγήσουν τι συμβαίνει. Μπορούν να πουν “ καταλαβαίνω ότι φοβάσαι, όμως τώρα εγώ είμαι εδώ και όλα θα πάνε καλά. Ήταν μόνο ένα κακό όνειρο, δεν είναι αλήθεια. Είσαι στο δωμάτιο σου ασφαλής και θα μείνω μαζί σου μέχρι να ηρεμήσεις και να ξανακοιμηθείς. ” Με αυτό τον τρόπο αναγνωρίζουμε ότι μπορεί να είναι πολύ τρομακτικό ένα κακό όνειρο, ωστόσο καθησυχάσουμε το παιδί μας ότι μπορεί να ξανακοιμηθεί ήσυχα και ότι όποτε μας χρειαστεί αρκεί να μας φωνάξει και θα έρθουμε κοντά του.

Επίσης,  το χιούμορ μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να χαλαρώσουν και να διώξουν τον φόβο τους. Στην περίπτωση της Σοφίας, θα μπορούσαμε να γελάσουμε με την ιστορία και να ρωτήσουμε εάν το ψάρι είχε καλή φωνή ή εάν το είδε να χορεύει κιόλας! Μόλις το παιδί ηρεμήσει ή το επόμενο πρωί μπορούμε να του πούμε ότι σε όλους συμβαίνει να έχουν κακά όνειρα τη νύχτα, να μοιραστούμε μια δική μας εμπειρία από εφιάλτη (όχι κάτι πολύ τρομακτικό) και να του εξηγήσουμε ότι αυτές τις ιστορίες τις φτιάχνει το μυαλό του, για να διασκεδάζει το βράδυ, όσο κοιμόμαστε και ότι δεν είναι αληθινές. 

Τι είναι όμως οι παιδικοί εφιάλτες? Είναι όντως ακίνδυνοι? Πότε συμβαίνουν? Και κυρίως πότε πρέπει να ανησυχήσουμε? 

Οι παιδικοί εφιάλτες και οι νυχτερινοί τρόμοι/φόβοι είναι δύο από τις πιο συχνές μορφές παραυπνίας που παρουσιάζουν τα παιδιά. Για να τις καταλάβουμε ας μιλήσουμε λίγο για τα στάδια του ύπνου.  

Το πρώτο στάδιο του ύπνου το ονομάζομαι non-REM (non-rapid eye movements). Πρόκειται για το βαθύ στάδιο του ύπνου, όπου συνήθως δεν παρουσιάζουμε κινήσεις του σώματος ή των ματιών μας και συνήθως δυσκολευόμαστε να ξυπνήσουμε. Αποτελείται από τέσσερα στάδια (1-4) που χαρακτηρίζονται από διαφορετικά εγκεφαλικά κύματα. Εμένα μου αρέσει να σκέφτομαι αυτά τα στάδια σαν σκαλοπάτια μιας σκάλας που κατεβαίνουμε όσο κοιμόμαστε. Όσο πιο βαθιά κατεβαίνουμε σε αυτή τη σκάλα, τόσο πιο βαθιά μπαίνουμε στο στάδιο του ύπνου, με το 4 να είναι το πιο βαθύ στάδιο. Μόλις φτάσουμε στο στάδιο 4, ανεβαίνουμε και πάλι τη σκάλα και μετά μπορεί να επαναλάβουμε ένα νέο κύκλο non-REM ή να περάσουμε σε έναν κύκλο REM. Ένας κύκλος non-REM μπορεί να διαρκέσει από 70 έως 100 λεπτά και συνήθως συμβαίνει στο πρώτο μισό του νυχτερινού ύπνου.  

Το δεύτερο στάδιο του ύπνου ονομάζεται REM (rapid eye movements). Πρόκειται για το ενεργό στάδιο του ύπνου όπου κυριαρχούν οι κινήσεις του σώματος και των οφθαλμών. Συνήθως συμβαίνει στο δεύτερο μισό του ύπνου και είναι το στάδιο όπου ξεκαθαρίζονται τα συναισθήματα μας και ενισχύουμε την συναισθηματική μας νοημοσύνη. 

Στη φάση non-REM συμβαίνουν οι νυχτερινοί τρόμοι/φόβοι. Τα παιδιά φωνάζουν συνήθως μέσα στον ύπνο τους και δείχνουν έντονα σημάδια τρόμου. Μπορούν να σηκωθούν από το κρεβάτι τους, ακόμα και να τρέχουν πανικόβλητα μέσα στο δωμάτιο τους. Μπορούν επίσης να έχουν τα μάτια τους ανοιχτά ή και να μιλάνε αν και συνήθως με ένα ακατάληπτο τρόπο. Κατά τη διάρκεια του επεισοδίου δεν μπορούν να επικοινωνήσουν με τον εξωτερικό κόσμο, καθώς βρίσκονται σε ένα πολύ βαθύ στάδιο ύπνου. Το επεισόδιο συνήθως διαρκεί 6-10 λεπτά και σταματάει απότομα, όπως ξεκίνησε. Τα παιδιά μετά από αυτό το επεισόδιο συνεχίζουν να κοιμούνται βαθιά και το πρωί συνήθως δεν θυμούνται τίποτα.  

Οι νυχτερινοί τρόμοι συμβαίνουν στο 1-6.5% του παιδικού πληθυσμού μεταξύ 4 και 12 ετών, με ιδιαίτερη έξαρση στην ηλικία 5-7 ετών. Είναι πιο συχνοί στα αγόρια. Η αιτιολογία δεν είναι σαφής, ωστόσο υπάρχει έντονη γενετική προδιάθεση, με κάποιον από τους δύο γονείς να έχει ιστορικό νυχτερινών τρόμων ή υπνοβασίας. Μπορεί να παρουσιαστούν πιο συχνά όταν τα παιδιά έχουν κάποιο εμπύρετο νόσημα ή εάν υπάρχει μια στρεσογόνος περίοδος στην οικογένεια με μεγάλες αλλαγές.  

Τι πρέπει να κάνουν οι γονείς σε αυτές τις περιπτώσεις? Όσο και αν είναι δύσκολο, δεν πρέπει να ξυπνήσουν ένα παιδί που έχει νυχτερινό τρόμο. Εάν το ξυπνήσουμε, μπορούμε να το τρομάξουμε περισσότερο και να επιδεινώσουμε μια επιθετική συμπεριφορά. Σε αντίθεση, πρέπει να διασφαλίσουμε των σωματική του ακεραιότητα και να περιμένουμε το επεισόδιο να περάσει από μόνο του. Εάν την επόμενη μέρα δεν θυμάται τι συνέβη, δεν χρειάζεται να του το εξηγήσουμε, καθώς αυτό μπορεί να του προκαλέσει φόβο πριν τον ύπνο. Εάν είναι δυνατόν, θα ήταν χρήσιμο να βιντεοσκοπήσουμε το επεισόδιο για να το δείξουμε στον παιδίατρο μας.  

Πότε πρέπει οι γονείς να ανησυχήσουν με αυτά τα επεισόδια? 

• • Όταν ξεκινάνε μετά τα 12 έτη 

• • Όταν παρουσιάζονται συχνά επεισόδια για μεγάλο χρονικό διάστημα 

• • Όταν δεν υπάρχει ιστορικό νυχτερινών τρόμων ή υπνοβασίας στην οικογένεια 

• • ‘Οταν συνοδεύονται από συμπτώματα στη διάρκεια της ημέρας, όπως υπνηλία 

Σε αντίθεση με τους νυχτερινούς τρόμους, οι εφιάλτες (όπως αυτός που συνέβη στη Σοφία) συμβαίνουν στην φάση REM του ύπνου και για αυτό εκδηλώνονται στο δεύτερο μισό του ύπνου και συνήθως τις πρώτες πρωινές ώρες. Είναι πάρα πολλοί συχνοί τόσο στην παιδική όσο και στην ενήλικη ζωή. Τα παιδιά ξυπνάνε εντελώς και συνήθως μπορούν να περιγράψουν με λεπτομέρειες αυτό που είδαν και τα τρόμαξε. Μπορούν να έχουν σωματικά συμπτώματα φόβου όπως ταχυκαρδία, εφίδρωση, ταχύπνοια, διεσταλμένες κόρες των ματιών. Συνήθως δυσκολεύονται να κοιμηθούν και πάλι καθώς φοβούνται ότι θα επαναληφθεί το ίδιο επεισόδιο.  

Οι γονείς σε αυτή την περίπτωση πρέπει να ανταποκριθούν στο κάλεσμα του παιδιού και να το ηρεμήσουν, αναγνωρίζοντας το συναίσθημα του φόβου που νιώθουν εκείνη τη στιγμή. Είναι σημαντικό να ακολουθήσουν τον ίδιο τρόπο που έχουν διαλέξει να ηρεμούν και να κοιμίζουν τα παιδιά τους. Για παράδειγμα, εαν δεν κοιμούνται στο ίδιο δωμάτιο, είναι καλύτερο να αποφύγουν να αλλάξουν τις συνήθειες τους, γιατί αυτό μπορεί να επηρεάσει την ρουτίνα ύπνου που έχουν κατακτήσει τα παιδιά. Οι γονείς θα πρέπει να βρίσκονται στο πλευρό του παιδιού καθησυχάζοντας το με όποιον τρόπο συνηθίζουν, λέγοντας του μια ιστορία, ένα παραμύθι, ένα νανούρισμα ή απλώς κρατώντας το στην αγκαλιά τους. Να θυμούνται ότι είναι  μια φάση που θα περάσει όσο δύσκολο και αν είναι, αν χρειαστεί να καθησυχάζουν το παιδί τους κάθε 5-10 λεπτά μέχρι να κοιμηθεί και να είναι προετοιμασμένοι να κάνουν το ίδιο και σε κάθε εφιάλτη. 

Η πρόληψη, όπως πάντα, είναι ο πιο σημαντικός τρόπος αντιμετώπισης. Εάν τα παιδιά παρουσιάζουν κάποιο είδος παραυπνίας, οι γονείς πρέπει να δώσουν ιδιαίτερη έμφαση στην διατήρηση καλών συνθηκών ύπνου, όπως για παράδειγμα: 

• • σταθερή ρουτίνα ύπνου

• • ελαφρά γεύματα με λίγα λιπαρά πριν από τον ύπνο. Βοηθητικό είναι και το γάλα, καθώς περιέχει την ουσία τριπτόφανο, που ενισχύει την απελευθέρωση μελατονίνης (η ορμόνη του ύπνου) από τον οργανισμό.  

• • ευχάριστες συνθήκες ύπνου στο δωμάτιο, με σωστή θερμοκρασία, χαμηλό φωτισμό ή σκοτάδι και αποφυγή θορύβων που μπορούν να ξυπνήσουν τα παιδιά στη διάρκεια της νύχτας.

• • σωστή αντιμετώπιση των στρεσογόνων παραγόντων που ίσως υπάρχουν στην οικογένεια αυτή την περίοδο.  

Οι νυχτερινοί τρόμοι συνήθως περνάνε με το πέρασμα των χρόνων και καθώς το παιδί μπαίνει στην προεφηβική ηλικία. Και οι εφιάλτες παραμένουν, ωστόσο τα παιδιά μαθαίνουν να τους διαχειρίζονται κάθε φορά καλύτερα. Επομένως, όσο τρομακτικό και αν είναι να βλέπεις το παιδί σου να ξυπνάει τρομαγμένο μέσα στη νύχτα, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι πρόκειται για φυσιολογικά στάδια της ανάπτυξης των παιδιών και ότι με υπομονή και αγάπη θα μετατραπούν σε αναμνήσεις.  Η παροχή ενός σταθερού και ασφαλούς περιβάλλοντος για τα παιδιά είναι και σε αυτή την περίπτωση η λύση για να απολαύσουμε νύχτες με σερί ύπνου και πρωινά με αγκαλιές στο διπλό κρεββάτι! Καλή μας νύχτα!

Leung AKC, Leung AAM, Wong AHC, Hon KL. Sleep Terrors: An Updated Review. Curr Pediatr Rev. 2020;16(3):176-182. doi: 10.2174/1573396315666191014152136